ÜSKÜP BURMALI CAMİ

   

Üsküp Burmalı Cami ve Taşköprü (1925 Öncesi)

Balkan savaşından sonra, Balkanlarda ortaya çıkan devletler, daima kendi ülkelerindeki Türk eserlerini ve izlerini ortadan kaldırma niyeti ve gayreti içinde oldular. Makedonya’da da böyle olmuştur.  Osmanlıdan sonra Makedonya’da Sırp, Bulgar ve Makedon yönetimleri değişik zamanlarda egemen olmuşlardır. Bu milletler birbirlerine düşman olmalarına rağmen bu konuda hep birleştiler. Hepsi de Türk izlerini silmek için ellerinden gelen gayreti gösterdiler.

Üsküp’te, Vardar’ın sağ tarafı Hıristiyanların yaşadığı taraftır. Burası geniş caddeleri, meydanları, parkları, büyük binaları ve diğer modern donanımları ile tam bir Avrupa şehridir. Türklerin ve diğer Müslüman milletlerin yaşadığı karşı taraf ise şehrin, geri bırakılmış, hizmet görmemiş, üvey evlât muamelesi görmüş kısmıdır. Bu görüntü, bütün halklara özgürlük ve eşitlik iddiası ile iktidara gelen komünist rejimin, uygulamada bunu sağlayamadığını göstermektedir. Yani, “halklara özgürlük ve eşitlik” sözde kalmıştır.

Meydanın bugünkü halini karükatirize eden güzel bir çalışma.

  Vardar’ın bu tarafında Taşköprü’ü çıkışında büyük bir meydan vardır. Şimdilerde bu meydan, başta abartılı İskender heykeli olmak üzere, zamanında köyleri basarak masum Türkleri katleden komitacı heykelleri ile doludur. Tarihlerini Bizans’a dayandırmak istedikleri için, Bizans hükümdar heykelleri ve özenti zafer takları da bu meydanın diğer yeni elemanlarıdır. Ayrıca Taşköprü’nün karşı kıyıları antik Yunan ve Roma taklidi büyük binalarla dolduruldu. 

Bu meydan, Türkler zamanında şehrin merkeziydi. Köprüyü geçince sağ tarafta Burmalı Cami, sol tarafta da Halveti tekkesi vardı. Burmalı Cami Üsküp’ün en büyük camii idi. Karlızade Mehmet Bey tarafından 1494 yılında yaptırılmıştır. Kıble duvarına dik üç tonoz örtüsü ve son cemaat yerinin de beş kubbesi vardı. Adını minaresindeki, burma şeklindeki yivlerden almıştır.

1925 Öncesi Burmalı Cami ve Meydan (Sağ üstte bugünkü çalışmalar)

Burmalı cami, 1925 yılında Sırp yönetimi tarafından yıktırılarak yerine orduevi binası yaptırılmıştır. Bugün, Makedonya Türkleri Burmalı Caminin aslına uygun olarak yeniden inşa edilmesini istemektedirler.  

 Yine daha önce bu meydanda bulunan Üsküp Halveti tekkesinin tarihi binası da 1963 depreminde hasar gördüğü gerekçesi ile komünist yönetim tarafından yıktırılarak yerine betonarme binalar yaptırılmıştır.

Taşköprü'den Meydanın eski hali. 2005

Taşköprü'den Meydanın şimdiki hali. 2011

Günümüzde ise Türk eserlerini bertaraf etmek için yöntemin değiştiğini görüyoruz. Artık yıkımdan kurtulup günümüze ulaşan Türk eserlerinin yanına, önüne ve çevresine büyük binalar ve heykeller dikerek kapatma yoluna gitmektedirler. Bunun en güzel örneği bu meydandır. Köprünün Hıristiyan tarafına doldurdukları zevksiz, hiçbir sanat değeri olmayan kaba saba, orantısız heykeller yetmedi, karşı tarafı da heykellerle doldurdular. Yapılan devasa binalar, antik kopyası çirkinlik abideleridir. Bu kişiliksiz yapılarla Üsküp’ün Türk kimliği silinmek istenmektedir.

Taşköprü'den Davut Paşa Hamamı. 2011

Taşköprü'den Davut Paşa Hamamı. 2014

Aynı çalışmalar Manastır (Bitola) şehrinde de görülüyor. İshak Bey Camii, Yeni Cami, Saat Kulesi ve havuzun bulunduğu tarihi meydanın bir bölümüne İskender anıtları dikildi. Adeta meydana ortak olup, bizim de bir kültürümüz var mesajı verilmek isteniyor. İnsanlarında bir tarih şuuru yaratmak, kendi damgalarını vurmak istiyorlar. Bunu yaparken Türk eserlerini gölgelemeye çalışıyorlar. Manastır Yeni Camiin tabanını kazdıklarını gördüm. Güya caminin altında eski bir kilise kalıntısını arıyorlarmış.

Manastır'ın terihi meydanına konulan İskender anıtı. 2010

Bu çalışmalara Türkiye Cumhuriyeti yetkililerinin tepki göstermesi gerekmez mi? Türkiye, Makedonya’yı ilk tanıyan hem de “Makedonya” adıyla tanıyan ülke değil mi? Her türlü ekonomik ve siyasi desteği vermemizin karşılığı bu mu olmalıdır.  Kültürel faaliyetlerini yaparken Türk eserlerine zarar vermemeleri ve burada yaşayan soydaşlarımızı incitecek konulardan kaçınmaları gerekmez mi?